رییس انجمن آردسازان ایران تاکید کرد: در حال حاضر قیمت گندم خوب در دنیا، کیلویی 200 دلار و در ایران 400 دلار است و این به آن معناست که هزینه تمام شده تولید داخلی بسیار بالاست.

به گزارش کانون انجمن های صنایع غذایی ایران، محمدرضا مرتضوی، در گفت و گوی خود با روزنامه تعادل به بیان پاره ای از مشکلات صنعت نان پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می خوانید.

عطر نان خیلی‌ها را سر ذوق می‌آورد. آنقدر كه وسوسه كندن گوشه‌یی از نان داغ و تازه كه عطرش درخیابان‌ها و كوچه پس‌كوچه‌ها به مشامشان رسیده، در دل آنها نشسته است. اما وقتی به سر سفره‌ می‌رسی و نانی خشك یا بیات را به دندان می‌كشی، تمام آن وسوسه پرمی‌كشد. این مساله وقتی بغرنج می‌شود كه بفهمی نان غذای اصلی مردم و یكی از كالاهای استراتژیك محسوب می‌شود. كیفیت پایین آن هم ناشی از بهره‌وری پایین عوامل تولید، سنتی بودن روش‌های پخت و اداره رانتی صنعت نان است. برای كندوكاو در مساله آرد و نان كشور، با رییس انجمن آردسازان ایران در طبقه چهارم دفتری در خیابان الهیه به گفت‌وگویی دوستانه نشستیم، دفتری كه بسیار بزرگ، گرم و لوكس بود. كتابخانه جامعی به زیبایی دفترش افزوده بود.

 بیشترین واردات گندم ایران از چه كشوری است؟

بیشترین واردات گندم ایران از اروپاست. البته این مساله در دوره‌های مختلف متفاوت است. درحال حاضر، روسیه و قزاقستان بزرگ‌ترین تامین‌كنندگان گندم خارجی ایران هستند. اما در یك‌سال اخیر، ما واردكننده بزرگ گندم آلمان بوده‌ایم. دوره‌هایی هم بوده است كه بیشترین واردات گندم ایران از امریكا و كانادا بوده است.

 به نظر شما، بهترین مبدا برای واردات گندم كدام كشور است؟

برای ما و با توجه به موقعیت جغرافیایی بهتر است بیشترین حجم تجارت ما با كشورهای روسیه و قزاقستان باشد. جدای از كیفیت مطلوب گندم تولیدی این كشورها، به خاطر نزدیكی، قیمت حمل‌ونقل و در نتیجه هزینه تمام‌شده خرید گندم از همسایه‌های شمالی ارزان‌تر است. مساله دیگر این است كه این گندم با ذائقه ایرانی سازگارتر است. جدای از روسیه و قزاقستان، كشورهای اروپایی مانند فرانسه نیز شركای تجاری خوبی هستند. البته همه این مسائل به شرط آن ‌است كه زیرساخت‌های حمل‌ونقل توسعه پیدا كند.

 بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه با توجه به بازدهی پایین عوامل تولید گندم در ایران، مانند آب، قیمت تمام‌شده این محصول گران است و تولید داخلی آن به‌صرفه نیست. نظر شما در این‌باره چیست؟

این یك واقعیت است كه بازده تولید داخلی گندم در هكتار پایین است. درحال حاضر قیمت گندم خوب در دنیا كیلویی 200دلار و در ایران 400دلار است و این به آن معناست كه هزینه تمام‌شده تولید داخلی بسیار بالاست. این مساله واضح است كه قیمت گندم وارداتی، پایین‌تر از نرخ خرید تضمینی گندم است. اما راهكار این مساله، توقف تولید داخل نیست. بلكه باید امكانات به‌زراعی تقویت شود و راهكارهای نوین آبیاری دركشور توسعه یابد. تمام بودجه دولتی كه قرار است به شكل برنامه یا تسهیلات در زراعت خرج شود، باید صرف توسعه امكانات كشاورزی مدرن و آبیاری نوین شود.

 یكی از مسائلی كه این روزها مطرح است، تركیب گندم‌های خریداری شده ازكشور‌های مختلف با كیفیت متفاوت برای تولید آرد است. به عنوان مثال می‌گویند كه گندم روسی و اوكراینی به خاطر قیمت تمام‌شده پایین‌تر تركیب می‌شوند. آیا این اتفاق در صنایع تولید آرد رخ می‌دهد؟

این اتفاق طبیعی است و درصنایع تولید آرد رخ می‌دهد. آرد تولیدی باید مولفه‌های مشخصی داشته باشد كه می‌توان آن را با تركیب گندم‌های متفاوت به دست آورد. می‌توان گندمی با كیفیت بالاتر و مولفه‌های مطلوب‌تر را با گندمی ارزان‌تر مخلوط كرد و محصولی ارزان به دست آورد، بی‌‌آنكه كیفیت آرد تولیدی تحت تاثیر قرار بگیرد. به عنوان مثال، من معتقدم كه تركیب گندم روسی و فرانسوی می‌تواند میكسی ارزان تولید كند كه تمام مولفه‌های موردنظر را دارد.

 پس می‌توان گفت كه دلیل كیفیت پایین آرد به همین دلیل است.

كیفیت آرد پایین نیست! چون استاندارد آرد اجباری است و كیفیت این محصول بنا بر الزامات استاندارد نمی‌تواند از حدی پایین‌تر باشد. البته این مساله قابل ذكر است كه كیفیت گندم ایرانی از قبل بهتر شده، اما به حد استاندارد جهانی نرسیده است.

 اما بسیاری از تولید‌كنندگان از كیفیت پایین آرد گله دارند!

كیفیت یك امر نسبی است و كیفیت آرد به نوع و زمان مصرف آن بستگی دارد. به عنوان مثال، آرد با گلوتین 27 برای پخت نان در تابستان خوب است اما به درد زمستان نمی‌خورد. من آرد بی‌كیفیت در بازار ندیده‌ام. آرد یك محصول تخصصی است. آرد بیسكویت با آرد ماكارونی فرق می‌كند. صنایع مختلف آرد مختلف می‌خواهند. اینكه یك واحد تولیدی از كیفیت پایین آرد مصرفی گلایه دارد، بی‌سلیقگی آن تولیدكننده را می‌رساند كه نتوانسته است آرد مناسب صنعت خود را تهیه كند.

 البته شكایت از كیفیت، مختص تولید‌كنندگان نیست و بسیاری از مردم نیز از كیفیت پایین نان گله دارند. این كیفیت پایین را نمی‌توان به آرد مصرفی ربط داد؟

نان مقوله پیچیده‌یی است. باید دید چرا مردم از نان ناراضی هستند و شكایتشان از چیست؟ آیا مشكل رنگ نان است، یا بیات‌شدنش؟ من هم از سفیدی نان ناراضی هستم. نانی كه ما می‌خوریم، نان تخت است. این یعنی سطح مقطع آن زیاد و عرضش كم است. این نان باید درست مصرف یا نگهداری شود. اگر نگهداری نان درست نباشد، خشك، له یا خمیر می‌شود. دریك كلام می‌توانم بگویم كه شرایط نگهداری نان توسط مردم بد است. مشكل نان، كیفیت آرد نیست.

 پس مشكل نان كجاست؟

یكی از مشكلات بزرگ نان این است كه دایما می‌خواهند قیمت قرص نان حفظ شود. این مساله باعث می‌شود كه وزن چانه كم و زیاد شود و كیفیتش پایین بیاید. دولت وزن چانه نان را به نفع ثابت نگهداشتن قیمت قرصش كنترل می‌كند و این به صلاح نیست. نان باید كیلویی فروخته شود. مانند بسیاری از كالاهای دیگر كه واحد قیمت‌گذاری آنها وزنشان است.

 یكی از مشكلاتی كه برای صنعت نان برشمرده می‌شود، سنتی بودن آن است. به نظر شما این مساله تا چه حد برای این صنعت مشكل‌زاست؟

ذائقه ایرانی، نان‌های غیرایرانی را نمی‌پسندد. نانی كه در ایران مصرف می‌شود، نان تخت است. به عنوان مثال مصرف نان لواش در ایران 4میلیون تن در سال است. اما این مساله نیز غیرقابل كتمان است كه روش‌های پخت سنتی، بهره‌وری صنایع نان را پایین آورده است. برای حل این مساله، دستور پخت باید سنتی و روش پخت صنعتی باشد. بخش‌هایی كه امكان صنعتی شدن دارد، باید صنعتی شود و این اتفاقی است كه به زودی خواهد افتاد. به زودی صنعت نان ایران با ورود ماشین‌آلات جدید متحول خواهد شد.

 آیا با ورود نان صنعتی، نان سنتی به كالایی لوكس تبدیل می‌شود؟

به نظر من در آینده نزدیك، نان صنعتی بخش بزرگی از نیاز كشور به نان را تامین خواهد كرد. آنچه مشخص است، آن دسته از مردم كه می‌خواهند از نان سنتی استفاده كنند، باید بیشتر هزینه كنند. نان نباید بخور و نمیر باشد. اگر بخواهیم نان كالایی باشد كه از خوردنش لذت ببریم، باید بابتش پول بدهیم. برای آنكه در روش پخت سنتی، كیفیت نان حفظ شود، باید از كارگر متخصص استفاده شود. شاطر نان سنگك باید روزی 11كیلومتر راه برود و در گرمای طاقت‌فرسا كار كند. وقتی قیمت نان كارگر را پایین نگه می‌داری، دیگر شاطر متخصص كار نمی‌كند.

 به غیر از موارد ذكر شده دیگر چه چالش‌هایی می‌توان برای صنعت نان برشمرد؟

دو چالش بزرگ در صنعت نان كشور وجود دارد. یكی اینكه نان تبدیل به مبحثی سیاسی شده است و دولت‌ها به دنبال این مساله‌اند كه برای تامین غذای مردم، قیمتش را حفظ كنند. درحالی كه مساله نان باید اقتصادی باشد و دخل و خرج بنگاه با هم جور دربیاید. مساله دیگر هم اینكه 50سال است نان در ایران رانتی شده است.

 به وجود رانت در صنعت نان ایران اشاره كردید، امكانش هست كمی شفاف‌تر صحبت كنید؟

نان در ایران، به دست عده‌یی خاص اداره می‌شود و تصمیم‌گیری‌ها متاثر از منافع این عده است. در هر كیلو نان 800- 700تومان منفعت رانتی وجود دارد. صحبت از مصرف 10میلیون تن نان در سال است. چاره كار در آزادسازی قیمت نان پنهان شده و آزادی این قیمت، به نفع مردم و به ضرر رانت‌خواران است.

 آیا آزادسازی قیمت نان، باعث كاهش قدرت خرید مردم نخواهد شد؟

این آزادسازی باید مدیریت شده باشد كه به ضرر مردم تمام نشود. درحال حاضر، قیمت نان برای مردم چیزی حدود كیلویی 2600تومان است. اما با توجه به پرداخت‌های دولتی، هر كیلو نان برای اقتصاد ایران 3800تومان هزینه دارد. با آزادسازی قیمت نان، قیمت هر كیلو نان به 3000تومان می‌رسد. اما دورریز آن كاهش خواهد یافت و این یعنی نهایتا سهم نان از هزینه‌های خانوار كاهش می‌یابد.

 به مبحث آرد برگردیم. یكی از معضلاتی كه این روزها گریبان‌گیر صنایع مختلف شده است، ظرفیت مازاد برنیاز كشور است. آیا این مساله در مورد صنایع آرد نیز صادق است؟

بله. صنایع آرد ایران ظرفیت بالایی دارند كه تولید و حتی واردات گندم جوابگوی نیاز آنها نیست. این صنایع می‌توانند تمام آردهای تخصصی را تولید كنند. درحال حاضر صنایع آرد توان تولید 21میلیون تن گندم در سال را دارند. درحالی كه تولید آرد كشور رقمی نزدیك به 12میلیون تن است.

 آیا راهكاری برای استفاده از این ظرفیت بالا اندیشیده شده است؟

در 18ماه آینده، ایران جزو صادركنندگان بزرگ آرد درجهان خواهد بود. با وجود گندم ارزان روس و وعده‌های دولت، می‌توانیم 500 تا 600هزار تن آرد در سال صادر كنیم. عراق بزرگ‌ترین واردكننده آرد در جهان است و باقی واردكنندگان نیز عمدتا در این منطقه‌ هستند. این مساله جدای از كیفیت بالای آرد تولیدی ایران، یك مزیت رقابتی برای ایران ایجاد می‌كند.